Zdravstveni rizik od prekomjerne težine i gojaznosti

Gojaznost povećava rizik od nekoliko bolesti poput dijabetesa tipa 2, kardiovaskularnih bolesti, karcinoma dojke i debelog crijeva, bolesti žučne kese, apneje u snu i poremećaja zglobova.

1. Gojaznost i dijabetes tipa 2

Veza između gojaznosti i dijabetesa tipa 2 je dobro poznata. Dijabetes tipa 2 postaje sve češći kod ljudi kako im se BMI povećava. Više od 75 % ljudi sa dijabetesom tipa 2 ima prekomjernu težinu ili gojaznost. Imati dijabetes, pak, povećava rizik od srčanih bolesti i moždanog udara. Da gojaznost doprinosi razvoju dijabetesa tipa 2 je područje aktivnih istraživanja, a naučnici još uvijek nisu u potpunosti našli odgovor.

2. Gojaznost i kardiovaskularne bolesti

Gojaznost povećava rizik od kardiovaskularnih bolesti promjenom nivoa lipoproteina koji cirkulišu u krvi; što je veća masa masnog tkiva, veće je oslobađanje slobodnih masnih kiselina. Ove masne kiseline uzima jetra, gdje se sintetišu u trigliceride, koji se pakuju u VLDL i izlučuju. Kao rezultat, gojazna osoba imat će tendenciju da ima viši nivo VLDL u krvi (mjereno višim serumskim trigliceridima) u poređenju sa vitkom osobom. Povišeni nivoi VLDL mijenjaju transport lipoproteina na način koji promoviše razvoj ateroskleroze.

3. Gojaznost i rak

Gojaznost je povezana sa nekoliko vrsta karcinoma kao što je navedeno u nastavku. Najrasprostranjeniji karcinomi su kolorektalni i karcinom dojke.

Gojaznost povećava rizik od sljedećih karcinoma:

• Kolorektalni
• Dojke (postmenopauza)
• Endometrijum
• Bubrezi
• Jednjak
• Pankreas
• Jetra
• Žučna kesa
• Gastrični

Rak je bolest koju karakteriše niz genetskih mutacija koje mijenjaju način na koji ćelija funkcioniše i raste. Ove mutacije dovode do toga da ćelija nekontrolisano raste, što rezultira tumorom. Ovaj rast se naziva proliferacija ćelija. Zdrava ćelija ima sposobnost da popravi mutiranu DNK, ili ako popravak nije moguć, pretrpit će programiranu ćelijsku smrt, koja se naziva i apoptoza. S druge strane, ćelije raka postaju otporne na apoptozu. Gojaznost je povezana sa rakom, jer ima tendenciju da promoviše proliferaciju i suzbija apoptozu, povećavajući nivo faktora rasta u krvi. Kao što sugeriše njihovo ime, faktori rasta stimulišu proliferaciju ćelija. Ako se stimuliše rast zdrave ćelije, ovo je korisno, ali ako se stimuliše ćelija sa mutacijama koje uzrokuju rak, tada se može razviti tumor.

4. Gojaznost, rak debelog crijeva i rak dojke

Razmatra se veza između gojaznosti, insulina, estrogena i raka. Gojaznost promoviše insulinsku rezistenciju, što rezultira povećanjem nivoa insulina u krvi. Hormon direktno stimuliše rast ćelija, poput ćelija debelog crijeva, povećavajući rizik od razvoja tumora. Insulin takođe utiče na metabolizam estrogena potiskujući sintezu SHBG u jetri, povećavajući količinu slobodnog estrogena. Estrogen se takođe sintetiše u masnom tkivu, što dalje doprinosi povećanom nivou slobodnog estrogena. Ova povećana količina slobodnog estrogena može stimulisati proliferaciju ćelija dojke, povećavajući rizik od raka dojke.

5. Gojaznost i bolest žučne kese

Gojaznost je povezana sa povećanjem formiranja žučnih kamenaca. Kamenje u žuči se uglavnom sastoji od holesterola i može se formirati kao jedan veliki kamen ili kao mnogo malih. Često ne uzrokuju simptome, ali ako se nađu u žučnim kanalima, kamen u žuči može izazvati bol i grčeve. Ako je prolaz žuči blokiran, apsorpcija lipida u tankom crijevu je oštećena i žučna kesa može da se upali.

Što je osoba gojaznija, veći je rizik od razvoja žučnih kamenaca. Gojazne žene imaju oko 3-7 puta veći rizik od razvoja žučnih kamenaca nego žene zdrave tjelesne težine. Razlog zbog kojeg gojaznost povećava rizik od žučnih kamenaca nije jasan, ali istraživači vjeruju da kod gojaznih ljudi jetra proizvodi previše holesterola, koji se taloži u žučnoj kesi i stvara kamenje. Iako se rizik od kamena u žuči smanjuje sa nižom tjelesnom težinom, gubitak težine, naročito brzi gubitak kilograma, povećava rizik od bolesti žučne kese, jer kako se lipidi oslobađaju iz  tijela, sinteza holesterola raste, povećavajući tendenciju stvaranja holesterolskih kamenaca. Kamen u žuči jedna je od medicinski najvažnijih komplikacija dobrovoljnog gubitka kilograma.

6. Gojaznost i Apneja spavanja

Apneja u snu je ozbiljno, potencijalno životno opasno stanje koje karakterišu kratki prekidi disanja tokom spavanja. Ova kratka zaustavljanja disanja mogu se desiti i do 400 puta svake noći, pa stoga pacijenti sa apnejom u snu spavaju vrlo loše, a ujutro se bude i dalje osjećajući umor i ostaju umorni tokom cijelog dana. Apneja tokom spavanja takođe je povezana sa kardiovaskularnim stanjima kao što su visok krvni pritisak, srčani udar, moždani udar, impotencija i nepravilan rad srca. Uobičajena je kod gojaznosti, jer masno tkivo u ždrijelu i vratu sabija disajne puteve i blokira protok vazduha. Kod gojaznih osoba, gubitak težine može smanjiti i učestalost i ozbiljnost simptoma apneje u snu.

7. Gojaznost i poremećaji zglobova

Prekomjerna težina i masnoća takođe mogu povećati rizik od razvoja artroze, vrste artritisa koja se javlja kada se hrskavica koja amortizuje zglobove raspada i postepeno postaje grublja i rjeđa. Kako se proces nastavlja, značajna količina hrskavice se troši, pa se kosti u zglobu trljaju jedna o drugu, uzrokujući bol i smanjujući kretanje. Prekomjerna težina je najčešći uzrok prekomjernog pritiska na zglobove i može ubrzati brzinu trošenja hrskavice. Gubitak kilograma smanjuje pritisak i opterećenje zglobova i usporava trošenje hrskavice. Osobama koje pate od osteoartritisa, gubitak težine može pomoći u smanjenju bolova i ukočenosti u pogođenim zglobovima, posebno u kukovima, koljenima, leđima i stopalima.

Giht je bolest zglobova uzrokovana visokim nivoom mokraćne kiseline u krvi. Mokraćna kiselina je azotni otpadni proizvod koji nastaje raspadanjem DNK i sličnih vrsta molekula. Povremeno se rasporedi u čvrsto kamenje ili kristalne mase koje se talože u zglobovima uzrokujući bol. Sinteza mokraćne kiseline je složena, ali je utvrđeno da se povećava sa rezistencijom na insulin. Ne iznenađuje tada da se giht javlja kod ljudi sa prekomjernom težinom zbog visokog rizika od insulinske rezistencije, a rizik od razvoja poremećaja raste sa većom tjelesnom težinom.