Boljševici i Zapad gube Rusiju – Stvara li se novi svijet gdje su tradicija i porodica na prvom mjestu?

Rusi su shvatili da „Evropa“ s kojom su usrdno nastojali da se integrišu nakon sovjetskog raspada više ne postoji. Konačnim „razvodom“ između Moskve i ostatka kontinenta treba pažljivo upravljati.

Uobičajeno je predviđati da će postsovjetska generacija Rusije osjećati veći afinitet prema Zapadu i prigrliti zajednički identitet sa Evropom. Sve što je Zapad morao da uradi je da pričeka period u kojem je Vladimir Putin na vlasti i gravitaciono privlačenje evropskog identiteta stvorilo bi popustljivu Rusiju. Međutim, ankete pokazuju da Rusi brzo odbacuju evropski identitet svoje zemlje, a pogotovo mladi koji vode u trendu.

Generacijski pomak ka manje evropskoj Rusiji

Nedavna anketa Centra Levada, istraživačke grupe koju je Moskva označila kao „stranog agenta“, otkrila je da samo 29 procenata Rusa smatra Rusiju evropskom zemljom, što predstavlja drastičan pad sa 52 procenta u 2008. godini, dok mlađi Rusi prednjače u odbacivanju evropskog identiteta svoje zemlje, a oni starosti od 18 do 24 godine glasaju sa samo 23 procenta.

Prethodne ankete Levade i njemačke fondacije Friedrich Ebert takođe pokazuju da, iako nisu odrasli tokom hladnog rata, mladi Rusi ne vjeruju NATO-u više nego bilo kojoj drugoj međunarodnoj organizaciji. Mladi Rusi su takođe kritičniji prema svojoj vladi, iako se čini da je pogrešna pretpostavka da žele Rusiju prepraviti po ugledu na Evropu.

Dug i neuspješan povratak u Evropu

Kada je Kijevska Rusija fragmentirana u 13. vijeku, Rusija je nestala sa evropske mape za narednih 250 godina. Za vrijeme Petra Velikog, Rusija se početkom 18. vijeka ponovo potvrdila kao evropska sila. Sankt Peterburg je sagrađen kao nova prestonica koja će funkcionisati kao „prozor u Evropu“, Rusija se modernizovala zajedno sa evropskim standardima, a pokrenuta je i kulturna revolucija koja je pravila oblačenja, kulturu i običaje učinila evropskim. Njene težnje za povratkom u Evropu nikada nisu kulminirale njenim političkim uključivanjem na kontinentu. Međutim, zemlja je postala neobično uticajna u kulturnom pogledu, posebno u literaturi i pozorišnoj umjetnosti.

Idući stopama drugih Evropljana, Rusija nije bila u stanju da razvije organski put ka razvoju. U 19. vijeku pisac Fjodor Dostojevski je tvrdio:

„Rusi su Azijati koliko i Evropljani. Greška naše politike u protekla dva vijeka bila je u tome što smo natjerali ljude Evrope da vjeruju da smo istinski Evropljani. Poklonili smo se poput robova pred Evropljanima i stekli samo njihovu mržnju i prezir. Vrijeme je da se okrenemo od nezahvalne Evrope. Naša budućnost je u Aziji“.

Ova osjećanja ponovo su se pojavila tokom 1990-ih, pošto je postalo očigledno da Rusija neće biti uključena u novu političku Evropu, i umjesto toga, arogantni zapadnjaci očekivali su da se Moskva nameće institucijama koje nisu ponudile članstvo. Jedinstveno među glavnim bivšim komunističkim državama, od Rusije se očekivalo da slijedi zapadnjačka pravila, ali bez obećanja zapadne integracije – formula koja očigledno nije imala šanse da funkcioniše.

Samo tri godine nakon sovjetskog raspada, 1994. godine, Jeljcinov izuzetno prozapadni i proliberalni ministar spoljnih poslova, Andrej Kozirjev, tvrdio je da je Rusija možda osuđena da ponovo zacrta svoj put, jer su „neki ljudi na Zapadu podlegli fantaziji da se sa Rusijom može izgraditi partnerstvo po principu „ako su Rusi sada dobri momci, trebalo bi da nas prate u svakom pogledu“.

NATO je prihvatio svoju ekspanzionističku misiju nakon hladnog rata da učini Evropu „cijelom i slobodnom“ pokušavajući da integriše sve zemlje na kontinentu – osim Rusije. Evropska unija je počela postepeno da monopolizuje koncept Evrope, a Rusija je ubrzo postala manje-više jedina neevropska zemlja u Evropi, uprkos tome što je njena najveća država predstavlja između 14 % i 18 % njenog stanovništva.

Gdje će Evropa?

Evropa je izgubila veći dio svoje privlačnosti za Rusiju. Kroz istoriju, potreba za modernizacijom ekonomije podsticala je Rusiju da gleda prema Evropi i prihvati evropski identitet. Ali sada Moskva neumorno radi na reorganizaciji svoje ekonomije prema Istoku, a relativna ekonomska snaga Evrope u svijetu u stalnom je padu. Za novu rusku generaciju Zapad nije ponudio mnogo osim ekonomskih sankcija i moralnog pridikovanja.

Dalje, Rusija je manje zainteresovana za modeliranje svog društva prema evropskom. Marksističko iskustvo bilo je destruktivno za konzervativne vrijednosti u Rusiji, a Evropa je pružila zdravu alternativu. U nastojanju da stvore „komunističkog čovjeka“, oslobođenog sopstvene prošlosti, rani boljševici su nastojali da razbiju naciju, pravoslavnu crkvu, porodicu i druge neophodne društvene institucije kako bi ukinuli kapitalizam i unaprijedili marksistički koncept ljudske slobode. Jednom kada se sovjetski eksperiment srušio, Evropa je naizgled bila model za imitiranje kada je trebalo naći ravnotežu između konzervativnih društvenih institucija i liberalnih vrijednosti.

Međutim, Evropa na koju je Rusija željela da se ugleda više ne postoji i više nije model privlačan Rusiji. Napor da se stvori „zapadni čovjek“, oslobođen svoje prošlosti, podsjeća na neuspjeli eksperiment „komunističkog čovjeka“. Putin je primijetio: „Vidimo da su mnoge evroatlantske države zauzele stav gdje poriču ili odbacuju sopstvene korjene, uključujući i svoje hrišćanske korjene, koji čine osnovu zapadne civilizacije. U tim zemljama se negira moralna osnova i svaki tradicionalni identitet – negiraju se ili relativizuju nacionalni, vjerski, kulturni, pa čak i rodni identiteti“.

Ankete takođe otkrivaju da Rusi stabilnost traže u tradicionalnim institucijama kao što su porodica i crkva. Anketa fondacije Friedrich Ebert pokazuje da Rusi sve više prihvataju identitet povezan sa Pravoslavnom crkvom, a opet, mladi prednjače u tome.

Evroazijska Rusija angažuje Evropu

Odmak generacija od evropskog ruskog identiteta predstavlja priliku za poboljšanje odnosa između Evrope i Rusije. Evropski identitet Rusa pružio je Zapadu pogrešno očekivanje da će Rusija, kao vječiti aspirant Zapada, nastaviti da se pridržava pravila institucija u kojima je Moskvi uskraćeno predstavljanje. U Rusiji je evropski identitet izvor dubokog negodovanja zbog trajnog isključivanja.

Prelazak sa evropskog identiteta predstavlja srdačan razvod. Rusija se više neće osjećati primoranom da objašnjava nepoštovanje evropskih normi, a napor Zapada da konceptualizira Rusiju van Evrope manje vjerovatno će da podstakne istorijsko nezadovoljstvo i pritužbe. Rusija izlazi iz lošeg braka sa Evropom, i trebalo bi da krene ka uspostavljanju dobrosusjedskih odnosa.