NATO „nikada nije obećao“ da se neće širiti, tvrde SAD

Mnoštvo dokumenata sa kojih je odavno skinuta oznaka tajnosti pokazuje da je Moskvi obećano da blok neće primiti još država.

NATO nikada nije obećao da neće primiti nove članove, izjavio je u petak američki državni sekretar Antony Blinken, označivši ruske zahtjeve prema bloku nedopustivim. Međutim, zapadni dokumenti sa kojih je odavno skinuta oznaka povjerljivosti govore drugačije.

„NATO nikada nije obećao da neće primiti nove članove“, rekao je visoki američki diplomata novinarima tokom brifinga za štampu u petak, komentarišući prijedloge Moskve bloku o bezbjednosnim garancijama, uoči predstojećih sastanaka NATO i Rusije sljedeće sedmice.

„Nije bilo i neće biti – ’politika otvorenih vrata’ bila je ključna odredba Sjevernoatlantskog ugovora iz 1949. kojim je osnovan NATO“, dodao je Blinken. Zatim je ukazao na činjenicu da su i Mihail Gorbačov – sovjetski lider koji je navodno dobio garancije o neširenju od zapadnih lidera – i bivši američki državni sekretar James Baker, koji ih je navodno dao, između ostalih – negirali da se nešto tako ikada desilo.

„Nije bilo obećanja da se NATO neće širiti“, zaključio je Blinken, dodajući da je, umjesto toga, Moskva sama priznala pravo svake evropske nacije da izabere sopstveni put u oblasti bezbjednosti pristupanjem Istanbulskoj povelji za evropsku bezbjednost 1999. godine.

Takav stav je očigledno postao uobičajen u bloku nakon što je Moskva iznijela niz prijedloga za koje je rekla da bi ublažili trenutne tenzije između Rusije i kolektivnog Zapada. Tim prijedlozima bi se organizacija sa sjedištem u Briselu složila da obuzda svoj teritorijalni rast kao oblik bezbjednosne garancije za Rusiju.

Nakon što su prijedlozi predstavljeni NATO u decembru 2021, njegov generalni sekretar Jens Stoltenberg je takođe izjavio da blok nikada nije obećao da se neće širiti. Ipak, mnoštvo dokumenata, objavljenih u javnosti još 2017. godine, sugeriše da jeste.

Ili bolje rečeno mnoštvo zapadnih lidera tog vremena, uključujući državnog sekretara James Bakera, predsjednika George H.W. Busha, kancelara Zapadne Njemačke Helmut Kola, direktora CIA Robert Gatesa, francuskog predsjednika Fransoa Miterana i britansku premijerku Margaret Tacher, zajedno sa tadašnjim generalnim sekretarom NATO Manfredom Vernerom, davali su razna takva uvjeravanja Sovjetima dok su povlačili trupe iz Zapadne Evrope i pristali na ponovno ujedinjenje Njemačke.

Desetine dokumenata koje su analizirali istraživači Arhiva nacionalne bezbjednosti Univerziteta George Washington Svetlana Savranskaja i Tom Blanton pokazuju da su mnogi zapadni lideri odbacivali ideju o „članstvu Centralne i Istočne Evrope u NATO od početka 1990. do 1991. godine” i da su „žalbe Rusije” o njegovim kasnijim proširenjima „pronađene u pisanim savremenim memorandumima i telefonskim razgovorima na najvišim nivoima“.

Rusija je više puta izjavila da ju je NATO „prevario“. Krajem decembra, predsjednik Vladimir Putin je na svojoj godišnjoj konferenciji za novinare na kraju godine rekao da je blok to uradio na „žestok“ i „bezobrazan“ način, progutavši zemlje Centralne i Istočne Evrope i sada upire u oči u bivše Sovjetske republike.

Razvoj događaja dolazi u trenutku kada se Savjet NATO-Rusija sprema da se sastane – po prvi put od 2019. – u Ženevi i prati zakazane razgovore između SAD i Rusije o bezbjednosnim garancijama. Kremlj je iznio ideju o sveobuhvatnom bezbjednosnom sporazumu između Rusije i zapadnih nacija usred pojačanih tenzija izazvanih zabrinutošću Zapada zbog navodnih planova Rusije da napadne Ukrajinu – nešto što je Moskva više puta odbacila kao „histeriju“.