Šta bi se dogodilo ako bi se izvršila prijetnja penzionisanog američkog generala ”razornim udarom” na Rusiju i uslijedio nuklearni rat?

Zamislite da jednog dana odjednom dobijemo upozorenje na vijestima da je dugme pritisnuto i da je nuklearni rat pokrenut?

U roku od nekoliko sati, milioni bi bili mrtvi, a stotine miliona bi umrlo narednih dana. Sivi pepeo bi se vinuo u vazduh i rasuo po ruševinama nekadašnje Moskve. SAD bi raznijele sve centre ”donošenja odluka” u današnjoj Rusiji. Ali šta je sa Vašingtonom? Ista stvar, ali ne samo američka prijestolnica – vjerovatno bi bili uništeni i drugi ključni gradovi NATO-a.

To je užasna stvarnost za čovječanstvo ako se atomsko oružje ikada upotrebi. Jer, kako savremeni ruski lideri često ističu – u takvom sukobu ne može biti pobjednika.

Nedavno je bivši evropski komandant američke vojske, Ben Hodges, upozorio da će njegova zemlja uzvratiti “razornim udarom” na Rusiju ako Moskva iskoristi svoje nuklearne sposobnosti u Ukrajini. Hodges, sada lobista u CEPA-i (grupa za pritisak koju finansiraju američki proizvođači oružja za promoviranje i održavanje širenja NATO-a u Evropi) rekao je da bi Washington mogao ciljati Crnomosku flotu ili uništiti ruske baze na Krimu.

Godine 1984. Konstantin Černjenko, 72-godišnji partijski radnik i bivši šef aparata Leonida Brežnjeva, bolestan od emfizema u završnoj fazi, postao je vođa Sovjetskog Saveza. Ironično, s obzirom na današnje događaje, jedan je bio Ukrajinac iz Ukrajine, a drugi etnički Ukrajinac rođen u Rusiji.

„Vođa velike sile pokazao se ne samo fizički slab, već teško bolestan, zapravo invalid“, napisao je u jednoj od svojih knjiga njegov naslednik Mihail Gorbačov. Anatolij Černjajev, koji je u to vrijeme služio kao zamjenik šefa Međunarodnog odjela Centralnog komiteta, prisjetio se da su, kada je Černjenko trebalo da se sastane sa španskim kraljem, njegovi pomoćnici pripremili dijelove njegovog govora na malim papirnim karticama. „Ali Černjenko nije mogao da pročita ni parče papira, mucao je, ne razumevajući ništa što je čitao.”

Četiri godine prije svog dolaska na vlast u SSSR-u, usred pojačanih hladnoratovskih tenzija zbog sovjetske intervencije u Afganistanu, preko okeana američki predsjednik Jimmy Carter potpisao je ozloglašenu Direktivu 59 (pD-59), ”Politika zapošljavanja nuklearnog oružja”, koji je imao za cilj da američkim liderima pruži veću fleksibilnost u planiranju i izvođenju nuklearnog rata. Međutim, curenje njegovog ”strogo povjerljivog” sadržaja dovelo je do pisanja na naslovnim stranicama u New York Timesu i Washington Postu koje su potaknule široko rasprostranjene strahove o njihovim implikacijama na nekontrolirani nuklearni sukob.

Dokument je pretpostavljao korištenje napredne tehnologije za otkrivanje sovjetskih nuklearnih objekata, uključujući istočnu Evropu i Sjevernu Koreju. Amerikanci su planirali da izvrše precizne udare na ovim lokalitetima i, nakon što dobiju podatke o učinjenoj šteti, u najkraćem mogućem roku, da ponovo udare ako bude potrebno. Autori Direktive 59, među kojima je bio i predsjednički vojni savjetnik William Odom, vjerovali su da upotreba nuklearnog oružja protiv regularnih jedinica sovjetske vojske neće dovesti do nuklearne apokalipse. Ipak, Odom i njegove kolege upozorili su da će se rat produžiti – po njihovoj procjeni, mogli bi potrajati „dani i sedmice “ da se pronađu svi ciljevi vrijedni preciznog nuklearnog udara.

Godine 1983. – godinu dana prije nego što je Černjenko stupio na čelo Kremlja – SAD su Zapadnoj Njemačkoj isporučile svoje nove nuklearne projektile Pershing II. To je značajno povećalo mogućnost da takvo oružje stigne u SSSR za nekoliko minuta.

Dakle, šta ako Černjenko – „savijena figura, drhtave ruke, lomljeni glas koji poziva na disciplinu i nesebičan rad, listovi papira koji mu ispadaju iz ruku“,  kako je opisao Gorbačov – morao da donese odluku o nuklearnom kontranapadu? Šta ako je cijelo rukovodstvo bilo mrtvo prije nego što je dobilo priliku da naredi uzvratni udar? Ko bi kontaktirao udaljena komandna mjesta i podmornice?

Upravo taj strah, od obezglavljene zemlje, zemlje kojoj je uskraćena šansa da odgovori, ranjivost koja nije ostavljala prostora za reakciju, navela je Sovjete da počnu razmatrati svoje opcije. Pristup „ako idem dolje, vodim sve sa sobom “ bio je način da se dokaže da u budućim svjetskim ratovima ne može i ne smije biti pobjednika. Ovaj argument je trebao da učini rat toliko besmislenim da bi postao nemoguć.

Sistem Sudnjeg dana

1984. godine, odmah nakon što je Černjenko postao novi sovjetski vođa, Valerij Jarinič, pukovnik u elitnim strateškim raketnim snagama, dobio je novu poziciju, mjesto zamjenika načelnika Glavne uprave za raketno oružje. Upravo ovom pukovniku je povjereno usavršavanje manjkavog sistema, djelomično automatiziranog, koji bi lansirao interkontinentalne balističke rakete u uzvratnom udaru da je sovjetsko vodstvo bilo obezglavljeno u nuklearnom bombardovanju.

Sistem – vjerovatno najsmrtonosniji projekat Hladnog rata – neformalno se zvao Perimetar ili ”Mrtva ruka”. Na borbeno dežurstvo je stavljen 1983. godine.

Sovjetski Savez nije mogao biti taj koji je prvi lansirao nuklearnu ICBM na Amerikance. U ovom scenariju, SAD bi imale dovoljno snaga da nanesu značajnu štetu u uzvratnom udaru s preostalim sredstvima na raspolaganju. Također je bilo opasno lansirati projektile nakon što se otkriju američke bojeve glave koje idu prema SSSR-u, jer je do tada već bilo nekoliko slučajeva lažnih uzbuna iz sistema upozorenja. Jedini način koji je preostao bio je uzvratiti udarac tek nakon potvrde napada neprijatelja. Ali to je previše ovisilo o stanju svijesti generalnog sekretara. Mogao bi biti uplašen, zbunjen ili presporo da reaguje, ili bi mogao vjerovati da je to još jedna lažna uzbuna.

Programeri Perimetra pokušali su da minimiziraju ljudsko uplitanje. Sve što je generalni sekretar morao da uradi nakon što je dobio bilo kakvu informaciju o neprijateljskom napadu je da stavi Perimetar u pripravnost. Nakon toga, sudbina čovječanstva prešla je u ruke oficira, koji bi morali donijeti odluku. Bili su izolirani u posebnim sfernim bunkerima tako duboko pod zemljom da ih čak ni nuklearni udar nije mogao uništiti. Ovi policajci su imali listu od tri kriterijuma za pokretanje napada:

• Status Perimetarskog sistema. Ako je bio aktiviran, to je značilo da ga je ili generalštab ili Kremlj stavio u stanje pripravnosti.
• Komunikacija sa komandantima i stranačkim vođama. Ako je ovo izgubljeno, trebalo je pretpostaviti da je vodstvo ubijeno.
• Činjenica nuklearnog udara. Istovremeno je korištena mreža posebnih senzora za mjerenje nivoa zračenja i osvjetljenja, seizmičkih udara i povećanja atmosferskog tlaka.

Ako je sistem bio aktiviran, rukovodstvo je bilo mrtvo, a nuklearni udar se zaista dogodio, oficiri su morali odobriti lansiranje komandnih projektila. Za 30 minuta bi dali naredbu za lansiranje svih nuklearnih projektila koji su još bili netaknuti. Meta su bile SAD, zajedno sa drugim glavnim prestonicama NATO-a.

Prema Yarynichu, sistem je služio i kao osiguranje od ishitrenih odluka najvišeg rukovodstva zemlje na osnovu neprovjerenih informacija. Nakon što su dobili signal od sistema upozorenja na raketni napad, najviši zvaničnici su mogli da aktiviraju Perimetarski sistem i sačekaju da se događaji razviju, potpuno uvereni da čak ni uništenje svih koji su imali ovlašćenje da izdaju komandu za odmazdu neće moći sprečiti uzvratni udar.

Jedan od programera Perimetera, Aleksander Željeznjakov, opisao je mogući scenario za korištenje sistema na sljedeći način:

„Dva sata nakon početka neprijateljstava, kada se činilo da nema ničega i, što je najvažnije, nema protiv koga da se bori, u zabačenoj sibirskoj tajgi, u kazahstanskim stepama, u močvarama centralne Rusije, skoro su se otvorila vrata minskih bacača. Istovremeno se otvorilo, i desetine srebrnih divova pojurile su u nebo. Trideset minuta kasnije, sudbinu Moskve i Lenjingrada, Kijeva i Minska, Berlina i Praga, Pekinga i Havane podijelili su Vašington i Njujork, Los Anđeles i San Francisko, Bon i London, Pariz i Rim, Sidnej i Tokio.

Pošto je iznenada počeo, nuklearni rat se završio isto tako iznenada, uništivši sve. Nije bilo ni pobednika ni poraženih. Samo male grupe ljudi koji ništa nisu razumeli negde na ostrvima Tihog okeana, u zabačenim predelima Afrike i Latinske Amerike, grozničavo odmah okrećući dugmad tihih radija, sa strahom posmatrajući bleskove munja koji sijaju iznad horizonta.”

Međutim, i dalje su oficiri morali da izvrše poslednji poziv na štrajk koji će uništiti većinu čovečanstva. Ostaje pitanje da li su programeri Perimetera otišli ​​dalje i učinili sistem potpuno autonomnim, pretvarajući ga u pravu mašinu Sudnjeg dana. Jarinič tvrdi da generali nisu pristali na ovo, iako se mišljenja njegovih kolega razlikuju. Takođe je rekao novinaru Dejvidu Hofmanu da veruje da je potpuna glupost čuvati tajnu Mrtve ruke, jer je takav sistem bio koristan kao sredstvo odvraćanja samo ako je vaš protivnik znao za njega.

Da li je Mrtva ruka mrtva?

Jarinić je bio taj koji je zviždao na Perimetru nakon raspada Sovjetskog Saveza. Početkom 1990-ih, oprezno je razgovarao o ključnim detaljima sistema Mrtve ruke sa američkim stručnjakom za nuklearnu bezbjednost Brusom Blerom, koji je postojanje sistema otkrio u tekstu Njujork Tajmsa, ne pominjući ruskog pukovnika, iako su njegove kolege bili dobro svesni ko je procurio informacije. Godine 2003., sam Jarinič je napisao knjigu „C3: Nuklearna komanda, kontrola, saradnja“, dajući još više detalja. Ostatak svog života proveo je boreći se za transparentnost unutar mehanizama nuklearne komande i kontrole Rusije i SAD. „Nuklearno oružje ne treba posmatrati kao politički instrument“, smatra on.

„Danas se suočavamo sa očiglednim apsurdom“, napisao je Jarinič u uvodu svoje knjige. „S jedne strane … Sjedinjene Države i Rusija postale su bez presedana otvorene jedna prema drugoj, razmenjujući informacije koje su bile potpuno tajne tokom Hladnog rata.

„Sada javno dostupne kompjuterske baze podataka uključuju informacije o različitim tipovima američkih i ruskih balističkih projektila i nuklearnih bojevih glava, njihovom broju, karakteristikama, lokaciji, projektantskim biroima i proizvodnim pogonima… Rezultati takvih odlučnih koraka su očigledni: proces smanjenja nuklearnog naoružanja je počeo i uspešno se nastavlja.”

Međutim, tvrdio je Jarinič, to nije dovoljno: apsolutna tajnost i dalje vlada kada je u pitanju komandovanje i kontrola nuklearnog oružja.

„Ovdje su dva pitanja od najveće važnosti“, objasnio je on.

„Prvo, koje mjere su preduzele nuklearne sile protiv slučajne ili neovlašćene upotrebe nuklearnog oružja i koliko su te mjere pouzdane? Drugo, koja je ideologija za hipotetičko odobreno raspoređivanje nuklearnog oružja?“

Godine 2007. Iarinich je dao detaljan intervju za časopis Vired. U njemu je ponovio svoju priču o tehničkim karakteristikama Perimetra, i što je najvažnije, potvrdio da se sistem stalno ažurira i da je ponosan što je učestvovao u njegovom razvoju: uspešno je obavio svoj zadatak u Hladnom ratu i može da nastavi da služi. Sve što je želio je da se priča o sistemu. Jarinič je verovao da bi publicitet oko sistema bio koristan Rusiji: niko ne želi da umre uzalud.

Prema riječima Pjotra Kazulskog, bivšeg istraživača u Istraživačkom centru za primijenjenu informatiku, danas je Perimetarski sistem ažuriran i novi kontrolni centar je opremljen neuronskom mrežom. Za ovo nema potvrde. Nema drugih izvora koji bi pričali o tome, tako da nadogradnja ”singularnosti” ostaje glasina – i vjerovatno će tako ostati, pošto su sve informacije o sistemu (i njegovom analogu) povjerljive. Brus Bler je takođe više puta tvrdio da se sistem stalno ažurira.

U decembru 2011. godine komandant Strateških raketnih snaga general-potpukovnik Sergej Karakajev izjavio je da sistem Perimetar postoji do danas i da je u pripravnosti.

Autor: Abbas Duncan