Tenzije se rasplamsavaju u Sjevernoj Irskoj dok se unionisti sukobljavaju sa policijom

Nedavni nemiri u Sjevernoj Irskoj koji su pokazli kako se unionistička omladina bori sa policijom u Belfastu privukli su pažnju svijeta.

Stručnjaci su rekli da su nedavni događaji možda bili podstaknuti sve većim nezadovoljstvom britanskim i EU sporazumom o Brexitu u nekim zajednicama i retorikom političkih lidera.

Više od nedelju dana, članovi unionističke zajednice, oni koji žele da Sjeverna Irska ostane dio Ujedinjenog Kraljevstva, gađali su kamenjem, vatrometom i benzinskim bombama policajce tokom sporadičnih sukoba.U incidentu 7. aprila mladići su oteli autobus i zapalili ga u Belfastu.

Državni sekretar vlade Velike Britanije za Sjevernu Irsku Brandon Lewis rekao je protekle srijede Donjem domu da je u sukobima povrijeđeno 88 policajaca, dodajući da je uhapšeno 18 ljudi.

“Nasilje kojem smo svjedočili prošle sedmice potpuno je neprihvatljivo. Napadi na policajce krajnje su za osudu. Oni koji učestvuju u ovom razaranju i neredima ne predstavljaju narod Sjeverne Irske”, rekao je Lewis u parlamentu.

Uprkos osudi, državni sekretar za Sjevernu Irsku navodno je ove sedmice odbio pozive na zajednički samit UK i Republike Irske radi razgovora o nedavnom nasilju.

Vjeruje se da je nekoliko faktora izazvalo nedavne nemire unutar unionističke zajednice. Neki komentatori ukazali su na odluku Državnog tužilaštva (PPS) da ne tereti nijednog republičkog predstavnika za kršenje propisa o socijalnoj distanci zbog COVID-19 prisustvom na sahrani Bobby Storey-a, starijeg predstavnika Irske republikanske vojske (IRA), juna 2020.

Sprovođenje budučeg sporazuma o partnerstvu između Ujedinjenog Kraljevstva i Evropske unije, koji je stupio na snagu početkom godine i zaključio proces Brexita, takođe je ostavilo unionističke zajednice nezadovoljne zbog, ustvari, stvaranja granice u Irskom moru između Sjeverne Irske i ostatka Ujedinjenog Kraljevstva.

Zbrajanje troškova Brexita

Rješavanje pitanja granice na Irskom ostrvu bila je jedna od najspornijih tema pregovora o Brexitu između Velike Britanije i EU.

Pregovarači u Londonu i Briselu tražili su sporazum kojim bi se održao integritet jedinstvenog tržišta bloka, a istovremeno bi se osigurali uslovi Sporazuma Velikog petka, mirovnog sporazuma potpisanog 1998. godine, kojim je okončan veći dio nasilja među zajednicma u Sjevernoj Irskoj u prethodne tri decenije.

Velika Britanija i EU na kraju su se dogovorile o takozvanom Sjevernoirskom protokolu kako bi se osiguralo da na Irskom ostrvu ne bude tvrde granice u doba nakon Brexita.

Uprkos tome, unionisti su izrazili nezadovoljstvo pravilima trgovinskog sporazuma koji predviđaju da životinjski i prehrambeni proizvodi koji ulaze u Sjevernu Irsku iz ostatka Velike Britanije moraju po prolasku proći provjere kako bi se osiguralo poštivanje propisa EU. Otkako je sporazum stupio na snagu, neki supermarketi u Sjevernoj Irskoj trpe nestašicu hrane.

„Odluka PPS da ne goni republikance zbog prisustva sahrani Bobby Storey-a u najboljem je slučaju iskra – ali osnovni uzrok problema je irska morska granica između Britanije i EU o kojoj je premijer Ujedinjenog Kraljevstva Boris Johnson pregovarao i koja je stupila na snagu 1. januara ove godine “, rekao je John McGarry, profesor uporedne politike na Queen’s University u Torontu u Kanadi.

Demokratska unionistička partija (DNP), koja je na opštim izborima u Velikoj Britaniji 2019. godine prikupila 30,6 odsto glasova Sjeverne Irske, dosljedno je vodila kampanju za takozvani „tvrdi Brexit“ u skladu sa zagovornicima Konzervativne stranke.

Međutim, vlada nije uslišila njihove pozive, te se odlučila za “meki izlaz” za Sjevernu Irsku, rekao je Brendan O’Leari, profesor političkih nauka Lauder sa Univerziteta u Pensilvaniji.

“Kada je Johnson postao vođa torijevaca, obećao je da ima Brexit” spreman za pećnicu “. Element koji je bio spreman za pećnicu bila je DUP guska. Johnson je izdao DUP: da bi zaključio sporazum o povlačenju iz EU, prihvatio je da Sjeverna Irska, koja bi sačuvala Sporazum o Velikom petku „u svim dijelovima“, ostane na jedinstvenom tržištu robe i poljoprivrede EU, a to bi de facto bilo pod carinskom unijom EU u lukama i aerodromima, čime bi Irsko more efektivno postalo ekonomska granica između Velike Britanije i EU “, rekao je O’Leari.

Akademik Univerziteta u Pensilvaniji rekao je da je nezadovoljstvo unionista Sjevernoirskim protokolom jedan od četiri potencijalna uzroka nemira, a drugi su napadi policijske službe Sjeverne Irske (PSNI) na trgovce drogom u Južnom i Istočnom Antrimu, umor od pandemije, i politička atmosfera koju je stvorio DUP.

Anketa javnog mnjenja u februaru pokazala je kako DUP zaostaje za Sinn Fein za pet procentnih poena, a O’Leari je rekao da je to podstaklo Arlene Foster, liderku unionističke stranke, da pređe u „političku desnicu“ i pozove na ukidanje Protokola Sjeverne Irske.

“Nekoliko nedelja ranije Arlene Foster je rekla da je Protokol sada međunarodno pravo i da bi Sjevernoj Irskoj mogao biti pogodan. Ubrzo nakon toga je tražila ukidanje Protokola i ostavku glavnog policijskog upravnika. Ovi potezi su dali zeleno svjetlo lojalističkoj miliciji.  Ovo su reakcije uspaničenog lidera i stranke čija se pozicija možda urušava. Njena neodgovornost omogućila je uvijek spremnim lojalnim mašinama za nerede da krenu u akciju “, primjetio je O’Leari.

Ovo osjećanje podijelio je i John McGarry sa Queen’s University, koji je optužio DUP da vodi “politiku polarizacije” nakon što su pogrešno vodili proces Brexita.

„Budući da su brojevi anketa u DUP-u opadali kao rezultat načina njihovog lošeg postupanja, sada su odlučili da podgrijavaju retoriku i vode politiku polarizacije da bi se broj povećao – ovo je pomoglo u stvaranju nereda“, McGarry je rekao.

Protokol Sjeverne Irske ostaje

U svjetlu nedavnih nemira, potpredsjednik Evropske komisije Maros Sefcovic održao je prošlog četvrtka razgovore sa Davidom Frostom, britanskim ministrom za Brexit.

Tokom razgovora, Sefcovic je izrazio “nepokolebljivu posvećenost” Evropske unije Sporazumu Veliki petak, kao i želju bloka da održi svoj program finansiranja PEACE + koji ima za cilj podršku miru i prosperitetu u Sjevernoj Irskoj.

Evropska unija je dosljedno govorila da je Sjevernoirski protokol jedini način da se održi i Sporazum Veliki petak i integritet jedinstvenog tržišta, a akademik Univerziteta u Pensilvaniji Brendan O’Leari izjavio je da se ni EU ni Sjedinjene Države   vjerovatno neće povuči iz sporazuma.

“EU – ili američka administracija, koja ga podržava, neće napustiti protokol. Njegova primjena može se osjetnije primjeniti ako UK sarađuje sa EU u dobroj namjeri. Dio problema je i u tome što je Johnsonova administracije željela brz odlazak nakon produženih pregovora što nije ostavilo prostora za pravilnu pripremu. Ako bi se Velika Britanija u potpunosti povukla iz Protokola, to bi pokrenulo puni trgovinski rat između Velike Britanije i EU, a sumnjam da je vlada Njenog Veličanstva toliko glupa “, Izjavio je O’Leari.

Profesor Univerziteta u Pensilvaniji dodao je da je u interesu svih strana – Velike Britanije, Republike Irske i Evropske unije – da „stvore protokol koji funkcioniše“, dodajući da nedavni nemiri „teško da su djelovali kao reklama“ za privlačenje novih stranih investicija u Sjevernu Irsku.

Strahovi od povratka sektaškom nasilju još neutemeljeni

Nedavni nemiri u Belfastu u velikoj su mjeri pokazali unionističku omladinu koja vodi bitke sa službenicima zakona. Povišene tenzije nisu dovele do sukoba između republičke i unionističke zajednice, ali John McGarry je rekao da postoji rizik da se to dogodi s obzirom na to da su se poremećaji odigrali u takozvanim interfejs područjima zapadnog Belfasta, gdje se unionističke i republičke stambene regije međusobno graniče .

“Da, postoji rizik. Ovi neredi se dešavaju u područjima sa” interfejsom “, tj. u četvrtima u kojima te dvije zajednice žive blizu jedna drugoj. Izbijanje nasilja među zajednicama bio bi ozbiljan negativan razvoj”, primjetio je McGarry.

Akademik Univerziteta u Pensilvaniji Brendan O’Leari rekao je da su službenici zakona i radnici u zajednici spriječili izbijanje široko rasprostranjenih sektaških sukoba, dodajući da je relativno smirenje viđeno posljednjih dana možda rezultat raspada unionističkih zajednica nakon nemira.

„Unionistička zajednica se obično razdvaja kada se za njene militante smatra da su izvor nereda“, rekao je on, dodajući da se od tih zajednica traži da se „suoče sa realnošću“ da „više nisu u stanju da diktiraju ishode vladama u Londonu“ kao nekada.

Politički lideri i u Ujedinjenom Kraljevstvu i u Irskoj tvrde da su posvećeni osiguranju mira i stabilnosti u Sjevernoj Irskoj, iako se ministri suočavaju sa ozbiljnim izazovima u osiguranju da sporazum o slobodnoj trgovini potpisan između Londona i Brisela bude pogodan za unionističke zajednice .

Skupština Sjeverne Irske treba da ima priliku da glasa o nastavku primjene Sjevernoirskog protokola krajem 2024. godine, na kraju takozvanog početnog perioda.

Između sada i tada, sporni zakoni mogu nastaviti da podstiču tenzije u Sjevernoj Irskoj i podsticanjeaći podjele između Belfasta i Londona.