Su-25 proslavio 47 godina od prvog leta

Juče se navršilo punih 47 godina od kako je poletio prvi prototip aviona SU-25 (NATO code FROGFOOT).

Na samom avionu kao budućoj okosnici tadašnje sovjetske jurišne avijacije počelo se raditi još 1969. godine kada je sovjetsko sinistarstvo odbrane odlučilo da napravi novi avion za blisku podršku trupama na zemlji. Prvi letni prototip pod oznakom T8-1 je poletio 22.2.1975.

Odluka o stvaranju novog aviona je donesena pošto tadašnji sovjetski avioni (Su-7, Su-17, MiG-21 i MiG23) nisu bili dovoljno opremljeni za ulogu punokrvnog jurišnog aviona sa nedostatkom oklopa koji bi zaštitio sam avion kao i pilota te velikom brzinom bili su prilično nezgodni za pronalaženje meta na zemlji.

U trci za novi jurišni avion nadmetala su se četiri konstruktorska biroa: Suhoj, Jakovljev, Iljušin i Mikojan.

Suhojev projekat je vodio sam glavni konstruktor Pavel Suhoj uz grupu vodećih stručnjaka projektnog biroa Suhoj.

Suhoj je završio dizajn aviona pred kraj 1968. i tokom 1972. započeo rad na prva dva prototipa T8-1 i T8-2. Prototip T8-1 je završen neposredno pred Dan pobjede 9. maja 1974. ali je prvi let obavio tek 22.2.1975. godine sa test pilotom Vladimirom Iljušinom za komandama aviona.

Nakon serije testova koji su usledili Su-25 je pobjedio svog glavnog protivnika biroa Iljušin Il-102.

Tokom testova sovjetsko ministarstvo zaduženo za proizvodnju aviona je na prijedlog samog konstruktorskog biroa Suhoj odlučilo da serijska proizvodnja aviona bude uspostavljena u fabrici br. 31 u Tbilisiju, glavnom gradu Gruzije, gdje se u to vrijeme proizvodio avion dvosjed MiG-21UM “Mongol B”.

Serijska proizvodnja je započela 1978. godine.

Materijali korišteni u strukturi zmaja aviona su: aluminijum 60%, čelik 19%, 13,5% titanijum, 2% legure magnezijuma i 5.5% drugih materijala.

Unutrašnja ergonomija kokpita aviona je urađena prema dotadašnjim sovjetskim avionima sa centralnom pozicijom upravljačke palice i ručicom gasa na lijevoj konzoli. Kokpit je oklopljen “kadom” od titanijuma debljine 24 mm zaštitom potiljka pilota od 6 mm, vjetrobranskim staklom od 55 mm a sama preglednost iz kokpita je smanjena zbog nisko postavljenog izbacivog sjedišta pilota tipa K-36 Zvezda kako bi se pilotu pružila veća zaštita.

VIDEO: Su-25 Napada ISIL u Siriji

Avion je opremljen sistemima koji mu omogućavaju izvršavanje zadataka u složenim meteo uslovima, dopler radarom DISS-7, opremom za komunikaciju sa drugim avionima u vazduhu kao i sa stanicama na zemlji, IFF transponderom SO-69, navigacionom opremom, IC mamcima kao i sistemom za upozoravanje o radarskom ozračenju SPO-15.

Avion pokreću dva motora Tumanski R-195 između kojih se nalazi specijalna oklopna ploča koja ima zadatak da zaštiti drugi motor u slučaju pogotka i tako poveća vjerovatnoću preživljavanja aviona.

Maksimalna brzina je 950 km/h, borbeni radijus 375 km, visina do 10 000 metara uz brzinu penjanja od 58m/s.

Od naoružanja posjeduje top GSh-30-2 sa 250 granata i 10 podvesnih tačaka za naoružanje maksimalne nosivosti 4 400 kg na koje zavisno od misije može okačiti 2 rakete Vazduh-vazduh za blisku vazdušnu borbu koje koristi za samoodbranu, vođene rakte vazduh-more i vazduh-zemlja, niz raznih avio-bombi, kasetnih bombi, saćaste lansere i laserski vođene bombe.

Avion je uveden u operativnu upotrebu početkom 1981. iako su 4 primjerka ovog aviona ispitivana u ratnim uslovima u Afganistanu od proljeća 1980. godine. Su-25 u Afganistanu dobija prvi svoj nadimak Grač odnosno Gavran a tokom vremena dobija manje poznat nadimak Češalj koji mu daju vojnici zbog velikog broja potkrilnih nosača koji izgledaju kao zubi na češlju.

Tokom rata u Afganistanu Su-25 je letio u preko 60 000 borbenih misija pri tome su uništena 23 aviona dok je još 9 uništeno na zemlji.

Prva upotreba ovog aviona van zemalja Varšavskog ugovora se dogodila u Iračko-Iranskom ratu gdje ovaj avion učestvovao na strani iraka u 900 borbenih misija a kuriozitet je da je Sadam Husein odlikovao sve iračke pilote Su-25 najvišim odlikovanjem.

Od tada paa do danas ovaj avion se koristio u većini ratnih sukoba uključujući i trenutno aktivne sukobe u Ukrajini, Iraku i Siriji.

Do sada je proizvedeno preko 1 000 komada ovog aviona sa više modifikacija koji se našao u vazduhoplovstvima 25 zemalja. Zbog raspada Sovjetskog Saveza i prekida proizvodnje u fabrici u Tbilisiju, Rusija je izvršila pripreme za pokretanje proizvodnje nove verzije ovog aviona pod nazivom Su-39 u Suhojevoj fabrici u gradu Ulan-Ude na istoku Sibira gdje su napravljena dva primjerka ovog aviona koja se sada nalaze u državnom centru za ispitivanje u bazi Ahtubinsk. Iako su VVS Rusije najavile kupovinu ovog aviona konkretni koraci još nisu preduzeti i ruskoj vojsci nije isporučen ni jedan serijski avion Su-39.